هیئت مدیره، بازرسین و سمت ها در شرکت و موسسه

هیئت مدیره

اداره امور شرکت بر عهده افرادی است که قانون با عنوان هیئت مدیره از آن ها نام برده است. هر یک از این افراد (اعضای هیئت مدیره) به عنوان نماینده شرکت می توانند در امور جاری شرکت مشارکت نمایند. انتخاب اعضای هیئت مدیره شرکت (مدیران) در مجمع عمومی انجام می شود، به موجب بند ۳ ماده ۷۴ لایحه اصلاحی قانون تجارت، اولین مدیران شرکت توسط مجمع عمومی مؤسس انتخاب می شوند. مدت تصدی افرادی که به عنوان مدیران شرکت انتخاب می شوند بسته به نوع شرکت متفاوت است، به طور مثال در شرکت سهامی خاص مدت تصدی مدیران دو سال و در شرکت با مسئولیت محدود برای هر مدتی ممکن خواهد بود.

سمت های هیات مدیره شرکت ها

سمت هایی که به طور معمول در شرکت ها وجود دارد:

1) مدیر عامل:

مدیر عامل شرکت وظیفه انجام امور اجرایی، عملیاتی، مدیریتی را دارد اما در اساسنامه حدود اختیارات مدیر عامل اعلام می شود. مدیرعامل می تواند هم عضو هیئت مدیره باشد و هم خارج از اعضای هیئت مدیره، چنانچه مدیرعامل بخواهد عضو هیئت مدیره نیز باشد باید حداقل یک سهم از سهام شرکت را داشته باشد، در غیر اینصورت، مدیرعامل خارج از سهامداران بوده و جز اعضای هیئت مدیره نمی باشد. مدیرعامل توسط اعضای هیئت مدیره و سهامداران تعیین می‌شود. چنانچه مدیر عامل از میان اعضای هیئت مدیره شرکت انتخاب شود مدت زمان مدیریت وی نباید از مدت عضویتش در هیئت مدیره بیشتر شود. حدود اختیارات و وظایف مدیرعامل را اعضای هیئت مدیره تعیین می کنند.

مطابق ماده 124 قانون تجارت، هیئت مدیره حق عزل مدیرعامل را دارد، یعنی اعضای هیئت مدیره در هر زمانی می توانند تصمیم به عزل مدیرعامل بگیرند.

از جمله وظایف مدیرعامل در شرکت:

مشخص نمودن مسئولیت‌ و اختیارات کارکنان و ابلاغ به آن‌ها؛ جهت ‌دهی و اجرای چشم‌ اندازهای شرکت؛ نظارت بر امور شرکت با توجه به موارد مشخص شده در برنامه های استراتژیک؛ پیاده سازی – رهبری و توسعه استراتژی‌ های شرکت؛ ایجاد ارتباط بین اعضای هیئت مدیره و کارکنان شرکت.

2)رئیس هیئت مدیره:

از وظایف رئیس هیئت مدیره شرکت میتوان به اداره  نمودن جلسات، ریاست مجامع عمومی شرکت، دعوت از مجامع عمومی صاحبان سهام در مواقع لزوم اشاره نمود. در اساسنامه حدود اختیارات رئیس هیئت مدیره اعلام شده است. چنانچه رئیس هیئت مدیره نتواند وظایف خود را انجام دهد، در غیاب ایشان و به طور موقت نایب رئیس هیئت مدیره وظایف او را انجام می دهد.

3)نائب رئیس هیئت مدیره: نائب رئیس هیئت مدیره حالت موقت داشته و در صورت عدم حضور رئیس هیئت مدیره یا در صورتی که رئیس هیئت مدیره قادر به انجام امور نباشد (به طور موقت)، وظیفه دارد امور محوله به رئیس هیئت مدیره را انجام دهد.

4)عضو اصلی هیئت مدیره: عضو اصلی هیئت مدیره می تواند در تصمیم گیری ها شرکت نموده و در تصمیمات جلسات هیات مدیره دارای حق رای می باشد.

5)عضو علی البدل هیئت مدیره: به طور معمول الزامی ندارد اما طبق پیش بینی در اساسنامه و در صورت لزوم، این سمت برای شرکت تعریف و مشخص می شود.

شروط انتخاب هیئت مدیره

مطابق ماده 107 قانون تجارت، در شرکت های سهامی، اعضای هیئت مدیره شرکت (مدیران) باید از میان افراد سهامدار انتخاب شوند، در واقع اگر شخصی فاقد سهم باشد نمی تواند به عنوان عضو هیئت مدیره منصوب شود، در حالیکه مطابق ماده 104 قانون تجارت، در شرکت با مسئولیت محدود و شرکت تضامنی الزامی بابت شریک بودن فرد برای انتخاب وی به عنوان عضو هیئت مدیره وجود ندارد.

در اساسنامه شرکت برای اعضای هیئت مدیره شرکت (مدیران) تعدادی سهام به عنوان سهم وثیقه مشخص شده است، تمام اعضا هیئت مدیره باید دارای این تعداد سهم به منظور تضمین و جبران خساراتی که ممکن است ناشی از تقصیراتی که مدیران منفرداً یا مشترکاً بر شرکت وارد می کنند، مشخص شده است. همچنین تعداد سهام مدیران نباید از تعداد سهامی که به موجب اساسنامه جهت دادن رأی در مجامع عمومی اعلام شده است کمتر باشد.

اعضای هیئت مدیره شرکت (مدیران) قابل عزل بوده و بنا به تصمیم و نظر مجمع عمومی در هر زمان می توان آن ها را عزل نمود.

مطابق ماده 126 قانون تجارت، فردی که در شرکت دیگری به عنوان مدیرعامل مشغول فعالیت باشد، نمی تواند به عنوان مدیرعامل شرکت دیگری منصوب شود.

رعایت ماده های ۱۱۱ و ۱۲۶ قانون تجارت و اصل ۱۴۱ قانون اساسی جهت انتخاب اعضای جدید هیئت مدیره الزامی است. مطابق اصل ۱۴۱ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، کارمندان دولت نمی توانند به عنوان عضو هیئت مدیره شرکت منصوب شوند.

مدت تصدی افرادی که به عنوان عضو هیئت مدیره شرکت سهامی خاص انتخاب می شوند دو سال بوده و بنا به نظر مجمع عمومی میتوان آن ها را تغییر یا تمدید نمود (مراجعه به تمدید هیئت مدیره و بازرسین شرکت)، اما در شرکت با مسئولیت محدود برای هر مدتی و حتی به مدت نامحدود ممکن خواهد بود.

چنانچه شخص حقوقی (شرکت) در ترکیب سهامداران شرکت باشد، می تواند به عنوان یکی از اعضای هیئت مدیره شرکت انتخاب شود، در این صورت یک نفر (شخص حقیقی) را به عنوان نماینده خود در هیئت مدیره معرفی می نماید.

تعداد اعضای هیئت مدیره (مدیران) در شرکت های سهامی عام نباید از پنج نفر کمتر باشد، در شرکت سهامی خاص تعداد اعضای هیئت مدیره نباید از سه نفر کمتر باشد. اما در شرکت با مسئولیت محدود و موسسه تعداد اعضای هیئت مدیره می تواند یک نفر باشد.

مطابق ماده 88 قانون تجارت، جهت انتخاب اعضای هیئت مدیره تعداد رأی های داده شده در تعداد مدیرانی که باید انتخاب شوند ضرب شده و حق رأی هر رأی دهنده برابر حاصل ضرب مذکور خواهد بود. رأی دهنده می تواند رای خود را به یک نفر بدهد یا آن را بین چند نفری که تمایل داشته باشد تقسیم کند.

با توجه به اهمیت مدیران در اداره امورات شرکت، هیئت مدیره باید از میان افراد خوشنام انتخاب شوند و نباید سوء سابقه داشته باشند؛ به همین منظور قانون برای انتخاب ایشان شرایطی را معین نموده است، مطابق ماده 111 اصلاحی قانون تجارت افراد ذیل نمی توانند به عنوان مدیران شرکت انتخاب شوند: افراد محجور و افرادی که حکم ورشکستگی داشته باشند؛ افرادی که مرتکب جنایت یا یکی از جرم های ذیل باشند و به موجب حکم قطعی دادگاه از حقوق اجتماعی کلاً یا بعضاً محروم شده باشند (در مدت محرومیت) - کلاه برداری، سرقت، خیانت در امانت یا جرم هایی که به موجب قانون در حکم خیانت در امانت یا کلاه برداری باشند، اختلاس، تصرف غیر قانونی در اموال عمومی. چنانچه شخصی با این شرایط به عنوان عضو هیئت مدیره منصوب شود، دادگاه می تواند به تقاضای هر ذینفع پس از رسیدگی، حکم عزل ایشان را صادر نماید.

از میان اعضای هیئت مدیره باید یک نفر به عنوان رئیس و یک نفر به عنوان نایب رئیس هیئت مدیره انتخاب شوند. اکثریت اعضای هیئت مدیره می توانند رئیس و نایب رئیس هیئت مدیره را عزل و شخص دیگری را از میان خود انتخاب و منصوب نمایند.

با توجه به قانون تجارت، مدیر عامل و رئیس هیئت مدیره می تواند به صورت همزمان یک نفر باشد.

اشخاص زیر 18 سال نمی توانند به عنوان عضو هیئت مدیره انتخاب شوند.

در شرکت های سهامی تنها مدیرعامل می تواند شخصی غیر ازسهامداران و اعضای هیئت مدیره باشد.

اختیارات اعضای هیئت مدیره

اختیارات اعضای هیئت مدیره در چارچوب اساسنامه شرکت می باشد، چنانچه اساسنامه اعضا را از انجام اموری منع نموده باشد یا یا انجام آن را موکول به تصویب مجمع عمومی نموده باشد مانند رهن دادن اموال شرکت که اعضا در چارچوب مشخص شده اجازه انجام آن را دارند. جز در موارد این چنینی اعضای هیئت مدیره دارای کلیه اختیارات لازم جهت اداره و رسیدگی به امورات شرکت مانند اجاره محل، دفاع از حقوق شرکت، استخدام کارمندان، خرید و فروش و... می باشند.

وظایف و تکالیف مدیران

اعضای هیئت مدیره به طور متوسط باید هر شش ماه یک بار خلاصه صورت دارائی، قروض و دیون شرکت را تنظیم نموده و به بازرسین شرکت ارائه دهند. در شرکت های سهامی عام، اعضای هیئت مدیره موظف هستند به حساب سود و زیان و ترازنامه شرکت گزارش حسابداران رسمی را نیز پیوست نمایند.

انجام معاملات یا عقد قرارداد باید با اجازه و موافقت تمام اعضای هیئت مدیره انجام شود. پس از موافقت تمام اعضای هیئت مدیره به اطلاع بازرسین شرکت هم رسیده و گزارش آن به مجمع عمومی ارائه می شود. در صورت عدم تصویب  مجمع عمومی انجام این معاملات و قراردادها باطل بوده و اعتبار قانونی نخواهند داشت.

مطابق ماده 137 اصلاحی قانون تجارت، اعضای هیئت مدیره باید هر شش ماه یک بار خلاصه صورت دارایی و قروض شرکت را تنظیم و به بازرس شرکت ارائه و گزارش دهد.

مطابق ماده 137 اصلاحی قانون تجارت، اعضای هیئت مدیره باید پس از پایان سال مالی شرکت، مجمع عمومی سالیانه شرکت را جهت تصویب ترازنامه و حساب سود و زیان دعوت نماید.

بازرسین شرکت، وظایف و اختیارات آن ها

بازرس در شرکت های سهامی الزامی بوده اما در شرکت های با مسئولیت محدود، موسسه، تضامنی اختیاری است. بازرس شخصی است که می تواند بر اعمال هیئت مدیره نظارت داشته باشد و اعمال شرکت و دفاتر را بازرسی نماید و اجازه هر گونه اظهار نظر در امور جاری و مالی شرکت را دارد. 

بازرسین مانند اعضای هیئت مدیره نمی توانند در معاملاتی که با شرکت یا به حساب شرکت انجام می گیرد به طور مستقیم یا غیر مستقیم ذینفع باشند.

مطابق ماده 155 لایحه قانونی، تعیین حق الزحمه بازرس با مجمع عمومی عادی است.

اشخاصی که نمیتوان به عنوان بازرس انتخاب نمود

مطابق ماده 148 لایحه قانونی، افرادی که نمی توانند به عنوان بازرس شرکت انتخاب شوند :

افراد سببی یا نسبی مدیران و مدیر عامل تا درجه سوم از طبقه اول و دوم.

اشخاصی که در ماده 111 قانون اعلام شده است.

مدیران و مدیر عامل شرکت.

فردی که خود یا همسرش از افراد مذکور در بند 2 موظفاَ حقوق دریافت می کنند.

وظایف و اختیارات بازرسان

مطابق ماده 147 قانون تجارت، بازرسین شرکت موظف به بررسی و صحبت و اظهار نظر در مورد صحت و درستی مطالب و اطلاعاتی که مدیران در اختیار مجامع قرار می دهند، صورت های دارایی ارائه شده، صورت حساب دوره عملکرد و سود و زیان ارائه شده، ترازنامه ارائه شده توسط مدیران جهت تسلیم به مجمع عمومی؛ هستند.

بازرسین شرکت باید بررسی نمایند که حقوق سهامداران متناسب با مواردی که در اساسنامه شرکت تعیین شده است رعایت شده باشد و در صورتی که مشخص شود مدیران شرکت اطلاعاتی مغایر با واقعیت در اختیار سهامداران قرار داده اند بازرسان موظف به ارائه گزارش به مجمع عمومی هستند.

مطابق ماده 149 قانون تجارت، بازرسین می توانند هر زمان هر گونه رسیدگی و بازرسی که لازم و ضروری بدانند را انجام دهند و درخواست ارائه اسناد، مدارک و اطلاعات مربوط را داشته باشند. همچنین بازرسین می توانند برای این منظور از نظر کارشناسانی که قبلاً به شرکت معرفی کرده باشند، استفاده کنند و این کارشناسان در موارد مشخص شده توسط بازرس مانند بازرس حق تحقیق و رسیدگی را دارند.

مطابق ماده 150 قانون تجارت، بازرسین شرکت مکلف هستند با توجه به ماده 148 قانون، گزارش کاملی در مورد وضعیت شرکت به مجمع عمومی ارائه دهند. گزارش بازرس باید حداقل ده روز قبل از تشکیل مجمع عمومی عادی جهت مراجعه سهامداران در مرکز شرکت آماده باشد.

تبصره – چنانچه شرکت دارای چندین بازرس باشد، هر کدام از بازرسان می توانند به تنهایی وظایف خود را انجام دهد. اما تمام بازرسین باید یک گزارش مشترک تهیه کنند. در صورتی که اختلاف نظر بین بازرسین وجود داشته باشد، اختلافات با ذکر دلیل در گزارش اعلام خواهند شد.

مطابق ماده 150 قانون تجارت، در صورتی که بازرسین هر گونه تخلفی از جانب مدیران و مدیر عامل در امور شرکت مشاهده کنند، باید به اولین مجمع عمومی گزارش دهند و چنانچه ضمن انجام فعالیت خود از وقوع جرمی اطلاع پیدا کنند باید به مرجع قضایی دارای صلاحیت اعلام نمایند و به اولین مجمع عمومی نیز گزارش دهند.

مطابق ماده 154 قانون تجارت، بازرسین در مقابل شرکت و اشخاص ثالث نسبت به تخلفاتی که در انجام وظایف خود مرتکب می شوند طبق قواعد عمومی مربوط به مسئولیت مدنی مسئول جبران خسارات وارده خواهند بود.